„Pedagog to stanowisko, które się wypełnia człowiekiem”

Pedagog ma zatem do spełnienia wiele obowiązków, wśród których
na szczególne podkreślenie zasługuje:

• udzielanie kompleksowej pomocy dla dzieci z ubogich i niewydolnych rodzin,
• koordynowanie działań różnych instytucji i osób wspierających rozwój ucznia,
• współpraca ze środowiskiem lokalnym,
• wykorzystywanie oferty formalnych i nieformalnych instytucji terapeutycznych do wychowawczo-edukacyjnych oddziaływań
  na indywidualnego ucznia, grupę i rodzinę,
• prowadzenie działalności profilaktycznej.

Największą wartością, której są podporządkowane wszelkie poczynania pedagoga, jest dziecko i jego dobro. Obserwując rozwój indywidualny każdego dziecka, a także organizując działalność opiekuńczo-wychowawczą, pedagog powinien dobrze się orientować w uwarunkowaniach procesów wychowawczych i czynnikach kształtujących osobowość. Może wtedy przeciwdziałać ujemnym wpływom i wykorzystać dodatnie.
Pedagog musi rozpoznawać wychowawcze środowisko rodzinne oraz podnosić poziom kultury pedagogicznej rodziców, co należy do podstawowych czynników determinujących treści i metody wychowania w społeczeństwie.
Pedagog kształtuje również specyficzny charakter pracy wychowawczej przez tworzenie ciekawego, niepowtarzalnego środowiska w szkole i wokół niej. W ramach zadań ogólnowychowawczych organizuje również spotkania dyskusyjne z młodzieżą, kształtowanie bowiem poglądów i przekonań odgrywa w wychowaniu dzieci i młodzieży ważną rolę.

Jednostka, jej potrzeby oraz problemy są najistotniejszym wyznacznikiem pracy pedagoga. Jest ich tak dużo, jak dużo jest uczniów w szkole. Każdego z nich cechuje bowiem odrębna osobowość, charakter i temperament. Zadaniem pedagoga jest kompensowanie braków i niedociągnięć rodziny, które wpływają na jednostkę. Obecnie często dzieje się tak, że rodzina nie zaspokaja wszystkich potrzeb dziecka, nie potrafi wniknąć w jego psychikę, nie ma czasu na zajmowanie się nim, jest pełna konfliktów, panuje w niej napięta atmosfera, a rodzice niekiedy nie potrafią poradzić sobie z dzieckiem w sytuacji trudnej.
Pedagog zajmuje się również niekorzystnymi dla uczniów zjawiskami, takimi jak: depresje, nerwice czy stany lękowe. Docieka ich przyczyn i stara się podjąć odpowiednie środki zaradcze, które eliminują niepożądane sytuacje i stany uniemożliwiające dzieciom i młodzieży prawidłowe funkcjonowanie w środowisku szkolnym. Ponadto pedagog udziela pomocy uczniom w likwidowaniu napięć psychicznych powstałych na tle konfliktów rodzinnych oraz niepowodzeń szkolnych. Bywa rzecznikiem praw ucznia podczas konfliktów z nauczycielami. Pedagog szkolny zajmuje się również niekorzystnymi zjawiskami, takimi jak: alkoholizm, narkomania i nikotynizm.

W każdej szkole lub nawet klasie można spotkać uczniów, którzy mają braki w wiadomościach szkolnych lub napotykają trudności w nauce. Rola pedagoga szkolnego w takich przypadkach sprowadza się do organizowania odpowiedniej pomocy w postaci grup wyrównawczych. Dla dzieci mających trudności w nauce na skutek mikrodefektów lub defektów rozwojowych tworzy się tzw. zespoły reedukacyjne. Coraz lepsze narzędzia diagnozy i terapii pozwalają na wyłonienie tych dzieci i zastosowanie wobec nich odpowiednich metod pracy.
Do obowiązków pedagoga szkolnego zalicza się też działalność kompensacyjną, która dotyczy wyrównywania braków środowiska rodzinnego w zaspokajaniu potrzeb uczniów - zarówno biologicznych, psychicznych, jak i społecznych. Istotnym elementem w pracy pedagoga szkolnego jest organizowanie różnych form terapii zajęciowej z uczniami z objawami niedostosowania społecznego.

W skład zadań profilaktyki wychowawczej wchodzą działania zapobiegające niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu się ludzi. Zadanie pedagoga w ramach profilaktyki polega na takiej organizacji życia jednostek, która zapobiega wszelkim odchyleniom i niekorzystnym zmianom osobowości. Działalność ta rozpoczyna się od zapoznania się z sytuacją wychowawczą w poszczególnych klasach, a następnie sporządzenia ewidencji uczniów, którzy mają trudności w nauce, sprawiają kłopoty wychowawcze, potrzebują pomocy materialnej itp.
Prowadzenie działalności profilaktycznej to także organizowanie czasu wolnego uczniów. Wśród zadań dotyczących profilaktyki wychowawczej można również umieścić udzielanie wychowawcom i nauczycielom pomocy w ich pracy dydaktyczno-wychowawczej.
W działalności profilaktycznej, którą podejmuje pedagog na terenie szkoły, nie można zapomnieć o współpracy z organizacjami młodzieżowymi w dziedzinie wspólnego oddziaływania na uczniów wymagających szczególnej opieki i pomocy wychowawczej.
Ważne miejsce zajmuje także wyrównywanie startu szkolnego, w tym badanie dojrzałości szkolnej. Pedagog ma do zrealizowania bardzo wiele równie ważnych zadań. Nie jest więc w stanie podołać im wszystkim jednocześnie. Te, które w danej chwili wysuwają się na pierwszy plan, stanowią ośrodek jego zainteresowań i wszelkich poczynań.

Realizując to zadanie, pedagog szkolny zbiera niezbędne wiadomości o potrzebach materialnych dzieci od wychowawców klas, opiekunów społecznych oraz przeprowadza wywiady środowiskowe. Tam, gdzie jest potrzebna pomoc materialna, pedagog występuje o przydział doraźnych albo stałych zapomóg, bezpłatnych lub częściowo odpłatnych obiadów, stypendiów itp. Rola pedagoga nie ogranicza się jednak tylko do zapewnienia potrzebującym uczniom tego typu pomocy, ale musi on także czuwać nad właściwym dysponowaniem pieniędzmi uzyskanymi przez rodzinę na pomoc materialną dla dzieci.
Sytuacja współczesnej szkoły, w której uczy się wielu uczniów, wymaga od pedagoga szkolnego wiele wysiłku, aby mógł dotrzeć do wszystkich potrzebujących jego pomocy wychowanków. Obecnie, kiedy szkoła staje się instytucją otwartą na kontakty ze społecznościami lokalnymi, kiedy zmienia się styl jej pracy, zmieniają się jej potrzeby i oczekiwania, zmianie powinna ulec również rola pedagoga szkolnego. W nowej roli pedagog szkolny powinien przede wszystkim podejmować zadania, które są najbardziej adekwatne do aktualnych potrzeb ucznia i jego środowiska wychowawczego.

Dobrym pedagogiem może być ten, kto jest otwarty na drugiego człowieka oraz gotowy do ciągłej pracy nad sobą. Jeśli dodamy do tego wiedzę psychologiczno-pedagogiczną (szczególnie cenna jest znajomość psychologii rozwojowej) oraz umiejętności praktyczne nabyte w trakcie studiów i rozmaitych kursów dokształcających, możemy być pewni, że taki pedagog będzie fachowym wsparciem dla dyrektora, wychowawców, uczniów i rodziców.
Pedagog powinien być rzecznikiem praw ucznia, koordynatorem wszelkich działań mających na celu niesienie pomocy uczniowi. Aby mógł dobrze spełniać te funkcje, musi posiąść umiejętność aktywnego słuchania, stać się powiernikiem.
Pedagog powinien być specjalistą w dziedzinie wychowania. Dlatego wymaga się od niego szeregu umiejętności, między innymi: łatwego nawiązywania kontaktu z ludźmi, rozpoznawania i diagnozowania sytuacji problemowych, sztuki mediacji, prowadzenia terapii - stosownie do potrzeb szkolnych, organizowania i prowadzenia rozmaitych zajęć indywidualnych oraz grupowych (warsztatów, pogadanek, prelekcji, szkoleń nauczycieli, pedagogizacji rodziców), tworzenia różnego rodzaju programów (profilaktycznych, wychowawczych i innych) i wprowadzania ich w życie, współpracy z różnymi instytucjami, koordynowania działań podjętych w celu niesienia pomocy uczniom. Dysponując tak bogatym warsztatem pracy, ma wspierać działania nauczycieli, pomagać wybrać najwłaściwsze w danej sytuacji postępowanie, czuwać nad jego realizacją, modyfikować itd.

Rodzice powinni skorzystać z pomocy pedagoga zawsze, gdy dzieje się krzywda dziecku - jeśli rodzice zauważą w zachowaniu córki lub syna coś niepokojącego, co może mieć związek ze szkołą, gdy dziecko skarży się na kogoś, gdy boi się (uczniów bądź nauczycieli). Bezwzględnie trzeba zgłaszać pedagogowi takie fakty jak: pobicia, wymuszenia pieniędzy, propozycje nabycia narkotyków. Każde dziwne, nietypowe zachowanie dziecka szkolnego wymaga zainteresowania dorosłych. Najpierw rodziców, a później - również pedagoga.
Pedagog w ramach swojej działalności systemowej zajmuje się również tymi dziećmi, które nie radzą sobie z nauką. Wspólnie z wychowawcą kieruje je na badania specjalistyczne, prowadzi rozmaite zespoły i grupy, do których może włączyć ucznia i udzielić mu pomocy. Jeśli więc rodzice zauważą, że ich dziecko pracuje wolniej niż inne, ma problemy z koncentracją uwagi, czy np. z powodu wad wzroku, słuchu, kłopotów zdrowotnych wymaga szczególnej opieki - powinni skontaktować się z pedagogiem.
Będąc specjalistą od wychowania, pedagog służy fachową pomocą dorosłym, którzy borykają się z różnymi problemami wychowawczymi w domu. Trudne sytuacje rodzinne są często wywoływane przez zbuntowanych nastolatków. Nasilenie konfliktu bywa niejednokrotnie tak duże, że młody człowiek decyduje się na ucieczkę z domu, przystaje do podejrzanej grupy nieformalnej, sięga po używki, bądź wpada w depresję.